zerdüşçülük

hemen herkes zerdüşt'ün zerdüştçülüğün peygamberi olduğunu bilir. tanrısı ise ahura mazda'dır. bu sebepten bu inanışa mazdacılık ve mazdeizm de denir. bilinen ilk tek tanrılı dindir.

zerdüşt tıpkı musa ve isa gibi bir karakter. yaşayıp yaşamadığı muamma. genel kanı yaşadığı yönünde. mö 660 ile 583 arasında yaşadığı düşünülüyor. yani yahudilerin babil esaretinden kurtuluş tarihlerine yakın bir zamanda yaşamış. yahudilerin tanrının karşısına şeytanı, ahiret inancını dinlerine koydukları tarih de bu tarih. yahudiler daha öncesinde ölümden sonraki yaşamı ve şeytanı bilmezlerdi. zerdüşt, ahuramazda’nın kendisine göründüğünü ve vohu mano isimli bir melekle vahiy indirdiğini ve hakikati yayma görevi verdiğini söyler.

neyse, zerdüşçülüğün de bir kutsal kitabı var. adı avesta. en önemli bölümünün adı ise vendidand. anlamı ise 'şeytana karşı koyma' imiş. yahudilik, hristiyanlık ve islamın amentüsünün bir çok konusu burada var. yani melekler, cinler, şeytan, cennet, cehennem hep burada yazıyor.

vendidad önemli, çünkü anlatılanlar ilginç. tanrının ahura mazda olduğunu yazmıştım. şeytanın adı ise ehrimen. bu inanış düalist bir yapıda. yani ikilik var. ikisinin de orduları var ve sürekli çarpışıyorlar. ahura mazda'nın ordusunda 6 komutan melek var;

vohu-mano yararlı hayvanlardan sorumlu, asha vahisht ateşten, şehriver madenlerden, sipendarmidh ise yeryüzünden. bu dört melek 3 büyük dindeki dört büyük melek gibi. ama adları elbette tutmuyor. geri kalan iki melek ise hurdad ve murdad. kur an'da adı geçen harut ile marut'a benziyor. bu ikisi su ve topraktan sorumlu.

bunların yanında daha bir çok melek var. yerdekiler zerdüşt'ün emrinde. göktekiler ise tanrı ahura mazda'nın. yer ve gök ayrımı sümerde de var. sümerde yer tanrılarına anunnaki, gök tanrılarına ise igigi deniliyor.

tabii ahura mazda'nın bu altılı yapısına ehrimen de altılı bir yapılı ile karşılık veriyor. yani altı şeytan ile. üçünün adı indra, serva ve nasatia aynı zamanda hint tanrıları. aynı şekilde hintlerde de iyi iran tanrıları kötü konumda duruyor. yani birbirlerini pek sevmiyorlar. neyse, ehrimen'in emri altında kötü cinler, div(dev)ler ve periler de var. anlayacağınız periler pek öyle iyi şeyler değil.

aralarındaki temel mesele ehrimen'in yerinde kalmak istememesi ve ahura mazda'nın makamında gözü olması. bu yüzden sürekli savaş halindeler. ahura mazda'nın göklerdeki tahtına yapılan her saldırı geri püskürtülür.

olayın ilgİnç yönlerinden birisi de yaratılış tabii. ahura mazda iyi bir şey mi yarattı, ehrimen boş durmaz ve hemen kötü bir şey yaratır. mesela ahura mazda pers ülkesini yaratır, ehrimen hemen karşılık verir ve devlerin yaptığı ırmak yılanını ve kışı yaratır. ahura mazda soğdların ülkesini yaratır, diğeri ise çekirgeleri, ahura mazda merv'i yaratır, ehrimen ise hemen sapkınlığı icat eder.

tabii ahura mazda'nın ilk peygamberi zerdüşt değil, yima adlı birisidir. ahura mazda bu çobana her şeyi öğretmiştir. yima, ahura mazda'dan yaratıkları çoğaltma, koruma ve kollama görevini alır. o zamanlar dünyada hastalık ve ölüm yoktur. ama en sonunda yaratıklar oldukça çoğalır ve ahura mazda'nın emri ile ülke üç kez genişler. bir süre sonra dünyaya büyük bir soğukun geleceği haber verilir ve yima büyük bir sığınak yapar. aynen nuh'un gemisinde olduğu gibi bu sığınağa her canlıdan numunelik bir tane alır. yani nuh tufanı yerine değişik bir 'toptan yok olma' hadisesi avesta'da da var.

elbette ehrimen boş durmaz ve en sonunda şeytanı dahhak bir yolunu bulup yima'yı öldürür. tabii öldürülmesinin nedeni artık iyice böbürlenmesidir. yima cezasını çekmiştir. yima'nın iran mitolojisinde önemli bir yeri olan cemşid olduğu tahmin ediliyor. dahhak ise bilindiği kadarı ile ünlü bir asurlu komutan. ama iranlılar bunu şeytan yapmış. tabii yima ölünce, dahhak ülkeye egemen olur ve en sonunda cemşid/yima'nın torunu feridun ülkeyi kurtarır ve dahhak'ı bir dağa hapseder.

zerdüştlüğe göre ölen iyi kişilerin ruhları göklere yükselir ve göklerdeki altı büyük meleğin önünden geçerek firdevs'e varır. bu arada, firdevs, paradise, cennet kelimeleri hep iran kökenlidir. cennet ile firdevs aynıdır. firdevs cenneti diye isim tamlaması olmaz.

kötü kişilerin ruhları ise yerin altındaki çukurlara, yani cehenneme gider. oradaki azaplar ülkesinde, şeytanların içinde, karanlıklarda kalır.neyse, zerdüşt'ten hiç bahsetmedim. ahura mazda, insanlara zerdüşt'ü gönderir ve onun yüreğini sevgi ile doldurur. zerdüşt ise buna karşılık oğullarını ve kızlarını tanrısına hediye eder. ehrimen bu durumu kıskanır ve iyilerle savaşına başlar. gökten ateşler yağdırır, fırtınalar koparır ve iyilerle zerdüşt’ün soyuna yaşamı çekilmez bir hale getirir. savaş üçer binyıllık 4 evre halinde devam eder. ilk evrede aydıklıkta ahura mazda, karanlıkta ise ehrimen vardır. ilk evrenin sonunda ehrimen, ahura mazda'ya saldırır. ahura mazda onunla bir antlaşma yapar ve ahura vainya'yı okur. ehrimen büyük bir korkuya kapılır ve cehennem çukurlarına yuvarlanır. ikinci evreyi burada geçirir. bu dönemde ahura mazda evreni ve ölümsüz ruhlar ile gökyüzünü, yeryüzünü, bitkileri ve ilk öküzü ve ilk insanı yaratır. insanlara iki seçenek sunar. ya sonsuza kadar doğum öncesi hallerinde kalacaklardır, ya da ehrimen'e karşı mücadele edeceklerdir. insanlar mücadeleyi seçer(islamdaki kalu bela olayına benziyor). ehrimen boş durmaz ve 6 kötü şeytan ile maddi dünyayı yaratır. ikinci evrenin sonunda ilk kadının, yani fahişenin(yuhanna'nın vahyi'ndeki fahişe bu olsa gerek) kışkırtması ile ahura mazda'nın yarattığı dünyaya kötülük yayar. ilk insan ve öküzü öldürür. böylece ilk insandan metaller, ilk öküzden bitkiler ve hayvanlar oluşur. ehrimen maddi dünyaya egemen olur ama bu durum, ahura mazda'nın ona hazırladığı bir tuzaktır. çünkü ehrimen dünyaya hapsedilmiştir. son evrede zerdüşt doğar ve dünyayı ehrimen'den kurtarmaya çalışır. savaşın sonunda iyiler ve kötüler kesin olarak ayrılacak ve sonlu zamanımız, savaş öncesi durumuyla, yani sonsuzlukla birleşecektir.

inanışlarında yıldız ve güneş kültünün önemli bir rolü vardır. özellikle güneş, tanrı mithra ile özdeştirilir, ki kendisi önce tarım ve hayvancılığın koruyucusu iken zamanla ölülerin koruyucusu ve savaş tanrısı olmuştur. mithra kültü, zamanla roma askerleri arasında da hızla yayılır. hristiyanlığın roma'da kabulünden sonra, mithra'ya ait bir çok özellik isa'ya da verilmiştir. mesela doğum günü, yani noel.

zerdüşt soyut mesajlar verir. ulu, cisimsiz ve evrensel bir tanrının, ahura mazda'nın görkemini anlatır. kendisine perslerden başka inanan olmamasına rağmen(günümüzde 250.000 kişi kalmıştır) bu düalist yapı zamanla her tarafa yayıldı. zerdüşçülükte tapmak yoktur. yani ateşe tapmazlar. onlar dünyada bulunan elementlerin saf olduğuna ve ateşin tanrının ışığı ve bilgisi olduğuna inanırlar. çok fazla ritüelleri yoktur. iyi düşünce, iyi sözler ve iyi hareketlere odaklanırlar. bunun yanında dualar, ayinler ve kurban törenleri vardır. yoksullara cömert davranırlar, misafirperverdiler, toprağı sürmek, sığırlara bakmak erdemdir. köpekleri öldürmek büyük günahtır. zina kesin yasaktır. tapınaklarında ateşin yakıldığı yere kesinlikle güneşin ışığı girmez. cenaze törenleri ilginçtir. toprak kirlenmesin diye ölülerini gömmezler. açıkta bırakırlar ve akbabalar ile doğanın işinin bitirmesini beklerler. en sonunda kalan kemikleri ise depolarlar. ölü bedenere de kesinlikle dokunmazlar. dokunan kişi özel ayinlerle temizlenebilir.