hint-avrupa dil ailesi

latince, yunanca ve alman dilleri arasında bir bağ olduğu düşüncesi eskiden avrupalı dilcilerin dikkatini çekermiş. ama asıl olay 18. yy'da eski hint kutsal metinlerinin dili olan sanskritçenin avrupa dilleri ile benzerliğinin keşfi olmuş. 1816'da fransz bopp adlı biri sanskritçe, latince, yunanca, almanca ve fars dillerinin kıyaslamalı gramerini ilk yayınlayan kişi olmuş. bopp'un peşinden giden kişiler, ikiyüzyıl içinde, bu dillerin atası olduğu varsayılan teorik dili detaylı bir şekilde yeniden inşa etmişler.

yaklaşık yedibin yıl önce ölmüş olan, hiçbir yazılı metin bırakmayan bu dilin 2000 kelimelik hazinesi var artık. diğer dil ailelerinde ise böyle kapsamlı bir çalışma yapılmamış.

hint-avrupa dilini konuşanlar büyük ihtimal güney rusya'da yaşarmış. yedibin yıl önce dil bir kaç lehçeye bölünmüş. bu lehçeler batı avrupa'ya, hindistan'a ve doğu türkistan'a kadar uzanan bir alana yayılıyorlar. lehçeler şunlar;

keltçe: orta ve doğu avrupa
germence: kuzey avrupa
balto-slavca: kuzeydoğu avrupa
latince: italya
illirik ve prota arnavutça: balkan yarımadasının batısı
trakça: balkan yarımadasının doğusu
proto helenik: yunanistan
hititçe ve luwice: anadolu
ermenice: doğu anadolu
eski iran dilleri: doğu iran ve batı türkistan
sanskritçe: kuzey hindistan
toharca: doğu türkistan

trakça, hititçe, luwice ve toharca'yı konuşan kalmamış. toharca hariç, sanırım bizans'ın büyük gayretleri ile ortadan silinmişler. diğerlerinin ise yüze yakın türevi var.

kelt dilleri: gaelik(irlanda ve iskoç lehçeleri) gal dili(welsh), bretonca
germen dilleri: almanca, ingilizce, hollandaca, isveçce, norveçce, danca, izlandaca
slav dilleri: rusça, ukraynaca, belarusça, lehçe, çekçe, slovakça, slovence, sırpça, hırvatça, makedonca, bulgarca
baltık dilleri: litvanca, letçe
latin dilleri: italyanca, fransızca, ispanyolca, portekizce, katalanca, romence, isviçre romanşcası, haiti kreolü
arnavutça
yunanca
ermenice
iran dilleri: farsça, kürtçe, zazaca, osetce, tacikce, afganca, beluçi
kuzey hint dilleri: hindi-urdu, bengali, pencabi, kaşmiri, gucerati, bihari, balti, marathi, sindhi, assami, maldivce, çingenece

tabii bu dilleri saf bir dil olarak nitelemek büyük yanlışlık olur. sadece latincenin % 30'u komşularından alınma. yani estrükçe ve fenike dili. ama temeli çok sağlam. 200 fiilin 190'ı, sayılar, yönler, vücut kısımları ve temel doğa olaylarına ilişkin kelimeler hint-avrupaca. alınan kelimeler ise ticarete, tarıma, dine ve hukuka dair kelimeler. yani karşılıklı alış-veriş söz konusu.

tabii şimdi bir hint-avrupa ırkından bahsetmek anlamsız. çünkü latin amerika halkı kızılderili kökenli. haiti krolü ise tamamen siyah. ama büyük ihtimal ilk hint-avrupalılar bir kaç aşiretten ibaretti.

günümüz türkçesinin yarısından fazlasının temeli hint-avrupaca kelimelere dayanıyor. ama aynen latincede olduğu gibi fiiller, sayılar, dağ, tepe gibi doğal kavramlar, vücut parçalarının isimleri türkçe.

(sevan nişanyan'ın elifin öküzü adlı kitabının sonundaki makale özetmiştir.)