petite danseuse de quatorze ans -küçük dansçı-

bugün batı kültürü ile yetişmiş tüm küçük kızlara bale konusunda ilham veren, evrenin en meşhur balerini ve balerin heykeli. küçücük heykellerinden, dev posterlere, kartpostallara, anahtarlıklara kadar bir çok alanda bu imge kullanılıyor. türkçesi ile adı 'küçük dansçı'dır.

oysa heykel, bugünkü anlamından çok uzakta bir şekilde, balmumumdan, edgar degas tarafından yapılmıştır. modeli, marie van goethem adında, 14 yaşında bir balerinmiş. degas, heykeli üçte iki oranında küçülterek yapmış. balerin, balenin dördüncü hareketini yaparken, 1880'lerde şekillendirilmiş. degas, bu heykeli ölünceye, yani 1920'lerin başına kadar ne yanından ayırmış, ne de kopyasının çıkarılmasına izin vermiş. öldüğünde ise mirasçıları 5-6 tane kopyasının çıkarılmasına izin vermişler.

heykel ilk sergilendiğinde küçük çaplı olaylara, söylentilere neden olmuş. çünkü heykeldeki kişi, yüz ve alın yapısından dolayı bir maymunu andırıyormuş. yani bu küçük balerin kızdan iğrenmişler hafiften. degas, bu heykel ile balerinlerin o devirdeki hayatlarındaki iğrençliklerden bahsetmeye çalışmış derler. çünkü 1800'lerde, balerinlerin fahişelerden farkı yok gibi bir şeymiş. gösterilerinden hemen sonra, ayrı bir salona çıkartılıp, zengin iş adamları ile buluşturularmış. yani balerinlik, bir nevi fahişeliğin biraz daha edeplisi gibiymiş. üstelik bu işi organize edenler dans okulları sahipleri ve hocalarmış. degas bu heykel ile, o insanlara kendi iğrenç yüzlerini ve iğrençliklerini göstermek istemiştir derler.

balenin bu durumu, özellikle bolşevik ihtilalinden sonra düzelme gösterir ve devrim yöneticileri sanatçılarına insan muamelesi çekerler. nedeni belli, kapitalizmin bu iğrençliğini onların yüzüne vurmak, zengin müşterilere çoluk çocuk pazarlamamak, baleyi gerçekten sanat olarak icra etmek. tabii bunda degas'ın 'küçük balerin'inin de büyük etkisinin olduğu söylenir. bu heykel, en azından kadın satıcılığı baleden kovulmuştur.

heykelin modeli olan marie van goethem ise hiçbir şekilde huzur bulamadan bu dünyadan göçüp giden biriymiş. yaşı 17-18'e varınca okuldan atılır ve dışarda fahişelik yapmaya başlar. bir süre sonra ile vefat eder. oysa günümüzde baleye meraklı küçük kızlara anlatılan hikayelerde, aynen pamuk prenses, sindirella olduğu gibi, sonsuza kadar mutlu bir şekilde yaşadığı anlatılıyormuş. marie, aldığı üç beş kuruş modellik parası ile ancak gününü kurtarabilmişken, verdiği poz ve degas'ın dehası ile sanatın bir dalını huzura kavuşturmuştur.

not: trt 2'de yayınlanan bir belgeselde akılda kalanlar.