kabakçı mustafa

napoleon'nun gazına gelip rusya'ya savaş açan(1806-1812 osmanlı rus savaşı), üstüne yeniçeriyi savaşa yollayıp nizam-ı cedid'i istanbul surlarında bırakan üçüncü selim, başına gelecekleri herhalde tahmin edememişti. böylece her hal ve şartta isyana hazır olan yeniçeri için fırsat doğmuş oldu. 1807'de karadeniz tabyalarından aşağıya inip et meydanında isyan ettiler. isyan hemen bastırılabilir bir durumdayken büyük bir gaflete düşen ileri gelenler, yapılan bir kaç çapulcu benzetmesi ve üçüncü selim'in yumuşak huyluluğu yüzünden bir şey yapamamış, nizam'ı cedid'i de feda etmelerine rağmen en sonunda selim'in de yapacağı bir şey kalmamış ve tahtından olmuştur. yerine dördüncü mustafa geçmiştir. selim bir süre daha yaşasa bile, alemdar mustafa paşa'nın tekrar selim'i tahta geçireceğini bilen dördüncü mustafa biraderini boğdurmuştur.

ayaklanmayı kastamonulu kayıkçı yamağı kabakçı mustafa tertip etmiştir. lakabının anlamı öncü demekmiş. başka bir rivayete göre o devirde keşlere de kabakçı denirmiş. isyan, yeniçerilerin "yok talim yapmayız, ama hem asarız hem de keseriz" nidaları yüzünden olmamıştır. üstelik kabakçı, isyanı çıkarırken elemanlarına yağma yapmayacaklarına dair yemin ettirmiştir. ama kendisi bildiğin tetikçidir.

olay saray bürokrasisine yakın duran ve nizam-ı cedid i destekleyen ermeniler ile yeniçerilerin paralarını değerlendiren yahudiler arasındaki rekabettir. olayı tertipleyen kişi ise yahudi tefecilere yakın olan sadrazam ağa ibrahim hilmi paşa, şeyhülislam ataullah efendi ve selim'in yerine geçmek isteyen şehzade mustafa'dır. isyanı bastıran rusçuk ayanı'nın arkasında ise ermeni sarraf manuk mizaryan vardır. zaten ikinci mahmut'un tahta geçmesi ile yahudilerin gücü kırılmış ve akabinde ocağın kaldırılması ile devletin sonu getirilmiştir. çünkü yeniçeri ocağının kaldırılması ile ortada ordu falan kalmamıştır.

kabakçı'nın sonu ise rusçuk ayanı alemdar mustafa paşa ordusunun rumelifenerini kuşatması sonucu gelmiştir. isyandan sonra rusçuk ayanının etrafından toplanan nizam-ı cedid taraftarları, mustafa paşa'yı teşvik etmişler ve 1808 baharında 15.000 kişiyle beraber istanbul'a giren alemdar paşa devlete hakim olmuştur. mustafa'yı tahtan indirip yerine de ikinci mahmut'u geçirmiştir. ama bu mahmut resmen bir ölümden dönmüştür. çünkü mustafa tahtını sağlama almak için mahmut'u da öldürmeye yeltenmiş, ama mahmut'un annesinin onu çatı ve aralarında saklaması ve damdan dama atlayarak kaçmaları yüzünden bu işi başaramamıştır. en sonunda da canından olmuştur.

bir süre işler durulmuş görülse bile istanbul'daki yağma son hız devam etmiş, üstelik bu yağmalara mustafa paşa'nın adamları da katılınca işler rayından çıkmaya başlamıştır. nizam-ı cedid yerine kurulan sekban-ı cedid de yeniçerileri kızdırmaktan başka bir işe yaramamıştır. kasım 1808'de tekrar ayaklanan yeniçeriler mustafa paşa'nın yaşadığı bab-i ali'yi bastılar. sekbanların ateşine karşılık köşkünü yaktılar. sarayın yardım etmemesi üzerine alemdar köşkündeki barutları ateşledi ve evi kuşatan 1000 yeniçeriden 600'ünü de yanına alarak öldü.

alemdar'ın ölüsü bulunduğunda ise günlerce istanbul sokaklarında dolaştırılmıştır.

tabii savaş devam ederken meydana gelen bu olayların da katkısıyla ruslarla en sonunda barış yapılmıştır. ama rus donanması isyan sırasında çanakkale önlerinde ve limni'de osmanlı donanmasını imha etmiştir. beserabya tamamen kaybedildi. savaş 1809 civarında bitebilirdi. bu seferde işin içine giren ingilizler yüzünden savaş devam etti. ancak rusların tekrar napoleon ile uğraşmaya başlaması ile savaş bitmiştir.

hayat dediğin şey entrikadır...

(bazı ayrıntılar soner yalçın'dan.)